Aflevering 2: Voormalige fotografiewinkel Droesbeke

PODCAST Merchtem tijdens de Tweede Wereldoorlog: tussen collaboratie en verzet
AFLEVERING 2: Het verzet – Constant J. Droesbeke – stemmen: Mathias De Saeger en Marthe Deveen (6 WeWi) (symbool op de kaart: Krekelendries 4 – verzet)

2.1: Intro: August De Boeck – Piano Concerto

2.2: Welkom bij deel 2 van onze podcast met als thema Merchtem tijdens de Tweede Wereldoorlog tussen collaboratie en verzet.

In dit deel gaat het over de verzetsdaden van Constant Julien Droesbeke.

Waarom gingen mensen zoals hij met gevaar voor het eigen leven in het verzet tegen de Duitsers? We vroegen het aan Jean-claude Droesbeke, de zoon van Constant Droesbeke, die nog altijd boven de voormalige fotografiewinkel woont.

Die namiddag namen we trein van Brussel-Zuid, waar we in Anderlecht het Rijksarchief [Cegesoma] bezochten en het dossier van onder andere Droesbeke inkeken, naar Merchtem. Al snel zou blijken dat dit toevallig een bijna symbolische rit was, ook de jonge Droesbeke kwam daarvandaan.

2.3: interview met Jean-claude Droesbeke – 22 maart 2023 – afgenomen door Amber Gysens (6 LaWi) en Frederik Van den Broeck (leraar)

Jean-claude Droesbeke: ‘Mijn vader is inderdaad geboren op 25 april 1907 in Anderlecht. En zijn vader en zijn moeder waren twee wezen. Zelf had hij geen broers, had hij ook geen familie. En zijn moeder had een kruidenierswinkeltje in Anderlecht. En dus ja … Hij heeft zijn legerdienst gedaan en door zijn legerdienst is hij vaderlandslievend geworden. Ik heb altijd horen vertellen, dat hij nooit haatdragend geweest is tegenover mensen die een andere mening hadden. Maar hij had wel zijn mening en daardoor is hij in het verzet gegaan. En in het verzet, ja … Ik heb hier ergens een beetje documentatie. […] Hier staat geboren bij in 1907 weet-ik-veel. En dan is hij in 1936 zich komen vestigen in Merchtem als fotograaf. [Bel gaat] Jean-claude Droesbeke: ‘Ze bellen. Ik ga de deur opendoen, mag dat?’

2.4: Daar komt Amber binnen, die mee het interview afneemt, en zo vermeent ook zij dat ‘legerdienst’ en ‘vaderlandslievendheid’ Droesbeke inspireerden om tijdens de Tweede Wereldoorlog in het verzet te gaan.

Constant Droesbeke was betrokken bij meerdere verzetsbewegingen zoals de Belgisch Nationale Beweging en Groep Bayard.

Hoe zijn vader, van oorsprong een meubelmaker uit Anderlecht, die zich omschoolde tot fotograaf, de Tweede Wereldoorlog beleefde en nadien op zijn verzetsdaden terugkeek, wordt ons beetje bij beetje door de zoon blootgelegd, maar Jean-claude [Droesbeke] blijft zelfs nu – 78 jaar na het einde van de oorlog – heel voorzichtig. Soms lijkt hij alle details te kennen, dan weer moet hij schijnbaar bepaalde informatie schuldig blijven.

2.5: interview – zie hierboven

Jean-claude Droesbeke: In Mechelen was er een ‘sectie-overste’ daarmee is hij in contact gekomen en zo is hij ‘adjunct-sectieoverste’ geworden hier in de streek en dat zijn de namen van de leden die er toen waren, ik ga u dat meegeven, je mag eventueel een kopie van maken, dus de leden van de Belgische Nationale Beweging, chef-de-secteur sectie-overste was dus mijn vader, met dat stamnummer en wat-weet-ik-allemaal en dat waren de mensen die betrokken waren, […] waarmee hij dan sabotagedaden heeft gedaan. Hoe hij precies in terecht gekomen is, dat kan ik niet zeggen.

2.6: Wat hij wel zeker weet, is dat er verraad is gepleegd. Niet dat hij verraden is geweest door collaborateurs, maar door leden van het verzet zelf.

2.7: interview – zie hierboven

Jean-claude Droesbeke: Ja, er was een avondklok. Hij had hier zijn dat zaak. Dat was uitsluitend fotografie. Dat waren portretten – dat waren communicanten, dat waren huwelijksreportages – in de studio, geen reportages buiten.

Hij had die winkel hier, op de Markt, waar nu de 5 voor 12 is, en van daaruit reed hij naar zijn moeder daar ging hij alle nachten overnachten, dus wat is er gebeurd? Ze hebben hem hier gehouden, onder het mom van een vergadering, dus ze hebben hem hier zolang gehouden dat hij niet kon teruggaan naar zijn moeder.

Frederik Van den Broeck: Dus als ik u goed begrijp was het met voorbedachten rade dat ze hem hier hebben gehouden en dat zou dan iemand geweest zijn die betrokken was bij het verzet?

Jean-claude Droesbeke: Ja, ik weet wie hij bedoelde. Ik ga die … Misschien staat het erin beschreven, maar ik ga die [naam] niet noemen. Die hebben nog familie hier en die hebben nog mensen die hier wonen. Dat was een van de leden. Dus dan is hij opgepakt geweest. En die mijnheer. Ik heb hem altijd horen vertellen: ‘Ik zat in de auto en die zat in de auto en hij heeft van de Duitsers een dikke sigaar gekregen. En ik heb veel slaag gekregen.’ En dan van hieruit is hij naar Antwerpen [de gevangenis] gevoerd en van daaruit terug naar Breendonk.

2.8: Jean-claude bezorgt ons twee reeksen met foto’s die zijn vader later lang na zijn bevrijding van het kamp maakte. Wat doet het met een mens om foto’s te maken, hij die zich enkel bezighield met het maken van huwelijksreportages en foto’s van communicanten in zijn studio om foto’s te maken van de plekken waar hij als gevangene opgesloten zat?

2.9: interview – zie hierboven
Jean-claude Droesbeke: Kijk ik ga u eerst zeggen. Mijn vader … ik heb mijn vader gekend als … ik ben geboren in 1947, als kleine jongen en later als grote jongen, heb ik mijn vader altijd horen vertellen of gekend als angstig. ’s Nachts niet kunnen slapen. Onrustig. Dat heeft heel zijn leven geduurd. Zelfs … hij is gestorven in 2015 [2008] en hij was 101 jaar als hij overleden is. En dat is nooit meer weggegaan. Het was zelfs zo erg dat hij alle binnendeuren ’s avonds op slot deed. Lange jaren nadien … ik spreek nu van de jaren zeventig, tachtig, deed die altijd alle deuren om slot als die ging gaan slapen, dus daar was altijd schrik en die werd twintig keer wakker op een nacht van schrik want hij hoorde dit en hij hoorde dat. Er was altijd iets, dat terug in zijn geheugen kwam. Hij heeft dat nooit kunnen loslaten.

2.10: Het was altijd een klein mirakel wanneer mensen de kampen overleefden. In het geval van Droesbeke was het zelfs een ziekte die hem redde.

2.11: interview – zie hierboven
Jean-claude Droesbeke: Hij is daar gefolterd geworden en wat weet ik allemaal, maar hij heeft nooit iets verklapt en daardoor is hij naar Flossenburg gestuurd. Dat is op de grens met Tsjechoslowakije [in Duitsland]. Daar heeft hij dus gezeten en de Amerikanen hebben het kamp daar bevrijd. Maar vooraleer dat hij bevrijd is geweest, is iedereen die daar nog zat op Dodentocht gestuurd door de Duitsers. Door het feit dat hij vlektyfus had en dus ziek was is hij in het concentratiekamp gebleven. Dat is zijn redding gebleken. En zo is hij bevrijd wanneer de Amerikanen het kamp hebben bevrijd.

2.12: Hoe keek Droesbeke later op die periode terug? Welke waarden gaf hij zijn kinderen mee?

2.13: Deel 2 interview met Jean-claude Droesbeke

Jean-claude Droesbeke: Onze vader had zo zijn manier van spreken, want dat was een Brusselaar en had zo zijn manier van spreken. ‘Menneke ik ga u één ding vragen’, dat was zijn manier van spreken tegen mij, ‘ga nooit of nooit bij een vereniging bij iets blijf van alles neutraal en laat de rest maar draaien. Want wat ik meegemaakt heb dat wens ik niemand toe.’

Frederik Van den Broeck: Vertelt u nu mocht hij kunnen teruggekeerd zijn in de tijd dat hij die beslissing niet zou hebben genomen om in het verzet te gaan?

Jean-claude Droesbeke: Jawel, dat denk ik wel alleszins. Dat zat in hem. Als hij is pensioen is gegaan heeft hij zich geëngageerd in allerlei verenigingen.

2.14: Vervoersdienst voor invaliden en oorlogsverminkten, blindenvervoer, niets was Droesbeke schijnbaar te veel om de samenleving te helpen, maar toch keren we nog eens terug naar de fatale dag van de arrestatie.

2.15: interview – zie hierboven

Frederik Van den Broeck: Ik ben eens gaan kijken op het internet. Er zijn mensen die ons hebben aangeraden om hier onder andere in het archief van de Heemkundige Kring eens te gaan kijken en daar heb ik een artikel gevonden uit een oud Frans tijdschrift van begin de jaren negentig, uw vader wordt daar gefotografeerd, en de titel luidt […], en daarboven staat le village – Merchtem dus – se trompe des héros. Weet u daar iets over?

Jean-claude Droesbeke: Ja, als u dat gevonden hebt, dan kan ik u dat ook vertellen, want dat is de persoon die hem verraden heeft, dan heeft hij hier na de oorlog in de jaren negentig een interview gehad met een journalist van de BRT in geloof nog, op dat moment was dat Maurice De Wilde, of zoiets.

2.16: Wat niet on the record gezegd kan worden, kan wel aangewezen worden …

2.17: interview – zie hierboven

Jean-claude Droesbeke: Toen is dat ter sprake geweest en dan… Ik heb altijd gehoord die persoon heeft mij verraden en die persoon die is verheerlijkt geweest. Hier …

Frederik Van den Broeck: Zou het kunnen dat het bij de Groep Bayard op de volgende bladzijde is? Want dit is het Belgisch Nationaal Verbond. [Frederik duidt op die volgende bladzijde een naam aan.]

Jean-claude Droesbeke: Ja, dat is hem en dus die meneer die heeft in Merchtem een straat, die heeft aan zijn huis een gedenkteken, dat op de foto stond, dat is verwijderd, dat huis is verkocht geweest, dat is nu een kinesiste die erin woont. Wat er met die plaat gebeurd is, dat weet ik niet. Maar in ieder geval …

Frederik Van den Broeck: Wel ik ben zonet eens door de straat gefietst en ik heb ze inderdaad niet meer gevonden.

Jean-claude Droesbeke: Hoe dat die verwijderd is geworden. Ik weet dat niet, maar ik heb de indruk volgens de gesprekken die ik altijd gehoord heb dat dit medestanders zijn die die vernietigd hebben achteraf, maar dat is wel gebeurd eind de jaren negentig, dat is niet vroeger gebeurd, dus…

Amber Gysens: Weet u of die meneer nog andere verzetslui heeft verraden?

Jean-claude Droesbeke: [verstaat de vraag niet helemaal juist] Neen, het is alleen deze persoon die het verraad heeft gepleegd. Dan is hij aangehouden en het verhaal was gedaan en dan lag dat hier plat.

2.18: Twee voortvluchtige Russen verstoppen, een Jood verstoppen in een klooster in Mollem, een neergestorte piloot helpen uit de handen van de vijand blijven … en dan toch van binnenuit verraden worden. Wat zat hierachter? En vooral: hoe voelde hij zich daarbij?

2.19: interview – zie hierboven

Jean-claude Droesbeke: Dat is, hij heeft daar nooit veel over verteld. Dat is opgekropt. Dat is binnengebleven bij hem. Dat zijn zaken die ik maar allemaal achteraf ben te weten gekomen.
Frederik Van den Broeck: Dus het is niet dat hij daar jaarlijks bij het kerstdiner daarover vertelde of zo?’

Jean-claude Droesbeke: Neen, neen, onze vader sprak daar niet over. Alles wat hij gedaan heeft staat hier in [bundel met documenten uitgegeven in eigen beheer], maar hij heeft daar nooit over gesproken. […]

Frederik Van den Broeck: Ik begrijp dat dit voor u gevoelig ligt, maar in de andere persoon zijn dossier lees je dat hij in Nacht und Nebel gestorven is en dat hij in onduidelijke omstandigheden en datum om het leven is gekomen, maar daar wordt er ook aan getwijfeld. Weet u daar iets over?

Jean-claude Droesbeke: Neen, wat je daar zegt. Nacht und Nebel, dat hij beschrijft hij daar ook.
Amber Gysens: Hier staat dat ook in [en wijst].

Jean-claude Droesbeke: Ja, die persoon de verrader is, is zeker niet in het concentratiekamp gestorven, wat er gebeurd is weet ik niet. Ik heb gewerkt tot 2007 en ik heb me dat nooit aangetrokken. Alle dossiers, maar zelf nog nooit de moeite gedaan omdat ik het niet kan ik wil dat niet weggooien. Ik kan mij niet mee bezighouden.’

Frederik Van den Broeck: Omdat het te gevoelig ligt?

Jean-claude Droesbeke: Ja, voor mij wel. Zoals hij mij altijd gevraagd heeft, ga nergens bij, want er zijn altijd voor- en tegenstanders, het was niet omdat hij bij het verzet was niet dat hij een goeie was, en dat zij die de vijand steunden, dat dit de slechten waren, want: die mensen hebben dat ook uit idealisme voor hun overtuiging gedaan.

Frederik Van den Broeck: Dus u vertelt dat er niet echt een zwart-wit onderscheid was?

Jean-claude Droesbeke: Neen, neen … [hij bedoelt ja]’

[Na het interview worden er vertrouwelijk nog een andere reden genoemd waarom de fiches nooit naar de lokale heemkundige kring zijn gegaan.]

2.20: Geschiedenis wordt echter ook online bedreven. Op Facebook lezen we op de pagina ‘Ge zijt van Merchtem als …’ als reactie op een post van Eric Cobbaert een post van Patrik Droesbeke die doet uitschijnen dat Bursens op 8 maart 1945 Flossenburg levend heeft verlaten. ‘Überstellt und entlassen’ staat erboven getypt. ‘Overgedragen en vrijgegeven’. Wat volgt is niet echt een discussie maar met de nodige vraagtekens wordt wel duidelijk gemaakt dat ze een verschillende visie hebben op het lot van diegene die het verraad gepleegd hebben.

2.21:

Elke aflevering van de podcast eindigen we met een kort literatuurfragment uit een Vlaamse roman of boek over collaboratie en verzet. Lees je mee?

Literatuurfragment nr. 2 – Koenraad Tinel en David Van Reybrouck, Eindelijk bevrijd – geen schuld, geen slachtoffer (2013), pagina onbekend, door Ruben Van Hemelryck (6 WeWi)

Simon Gronowski: ‘Nadien vroeg hij me mijn geschiedenis op te schrijven. Soms heb ik hem daarvoor verwenst, want hij verplichtte me oude wonden weer open te rijten, waardoor er pagina’s in mijn boek zijn die ik niet durf te herlezen.’

2.22: Outro: August De Boeck – Piano Concerto